2.2 Empathisch versus systematisch
In TIMES is een belangrijke rol in de individuele besluitvorming weggelegd voor een brein dat overwegend functioneert op basis van sociale, empathische processen dan wel structurele, systematische processen. In hun uitgebreide onderzoeken vanaf het midden van de 80er jaren, beschrijven Baron-Cohen en zijn collega’s een fundamenteel verschil tussen het vrouwen- en het mannenbrein: “Het vrouwenbrein is voornamelijk geprogrammeerd voor empathie. Het mannenbrein is voornamelijk geprogrammeerd voor het begrijpen en bouwen van systemen” (2003, p. 1). Empathie, zo stellen Baron-Cohen en zijn collega’s, laat zien dat vrouwen in het algemeen, meer sociaal en empathisch zijn georiënteerd dan de man. De man daarentegen probeert in het algemeen te ontdekken wat de systematische structuren en patronen zijn van allerlei processen.
Tussen deze twee uitersten laat het onderzoek van Baron-Cohen zien dat er sprake is van een zogenoemd balanced brain (uitgebalanceerd brein) dat zowel empathisch is als gestructureerd en goed in het ontdekken van patronen. Dit brein is echter minder empathisch en gestructureerd dan het vrouwen- respectievelijk het mannenbrein. Er bestaan eveneens uitzonderingen bij vrouwen en mannen: een vrouwenbrein kan soms ook minder empathisch zijn, maar beter in het ontdekken van structuren en systemen. Sommige mannen hebben een brein dat meer empathisch is dan systematisch gestructureerd. Een publicatie (Baron-Cohen et al., 2003) toont het daarin opgenomen model van deze verdeling in het brein. Daarbij staat E voor Empathy, S voor Systemizing en B voor Balanced. De gearceerde vlakken en het kruis geven de extremen aan van zowel empathizing als systemizing (autisme en Asperger syndroom) en het balanced brain als ongemarkeerd. De cijfers verwijzen naar de mate waarin de eigenschap zich manifesteert.
Fig X The balanced brain © 2003, Baron-Cohen et al.
In het verlengde van het voorgaande, is een korte toelichting op het empathische en systematische brein van belang. Zoals ook Friston (2010) liet zien, wordt het verschil tussen het empathische en systematische brein duidelijk aan de hand van verschillende publicaties (Baron-Cohen et al., 2003; Baron-Cohen, 2005,2007). Daarin wordt getoond hoe en waarom het brein reageert op iedere structurele verandering c.q. kans of bedreiging in de (directe) omgeving van het individu. Daarbij is sprake van twee mogelijke soorten structurele veranderingen in de omgeving van het individu: agentive change of nonagentive change. Bij agentive change is sprake van een levend, mobiel organisme dat een specifiek doel nastreeft. Ieder organisme kan dus een kans of een bedreiging betekenen. Het ontdekken van het doel van een verandering, de intentionality is als onderdeel van theory of mind (ToM) een fundamenteel aspect van hoe het menselijke brein het gedrag van organismen interpreteert en voorspelt. Het gedrag van individuen is uitermate variabel en moeilijk(er) te voorspellen. Nonagentive change daarentegen heeft betrekking op veranderingen die het gevolg zijn van een gebeurtenis die kan worden geïnterpreteerd als een specifieke oorzaak van een patroon of structuur. Sommige veranderingen zijn cyclisch en met een 100% voorspelbaarheid zoals een zonsopgang en een zonsondergang en de wisselende seizoenen. Maar ook een regenbui, een tornado of een vulkaanuitbarsting kent doorgaans een (hoge) mate van voorspelbaarheid. Essentieel is dat deze veranderingen meestal volgens een specifiek patroon en een voorspelbare regelmaat verlopen maar tegelijk een zekere mate van onafwendbaarheid bezitten. Patroonherkenning, wat Baron-Cohen systemizing noemt, is een bijzonder sterke voorspellingsmethode. Het vereist te ontdekken welke wetmatigheden op basis van input-berekening-output processen daaraan ten grondslag liggen. Daarbij is de input een vast (fixed) gegeven en wordt de output als een variabele weergegeven, zodat er een specifiek patroon verschijnt, zoals door een dimmer van een lichtknop. Sommige systemen zijn 100% wetmatig, zoals een wiskundige formule. Dat maakt deze processen 100% voorspelbaar. Systemizing zet een zoektocht naar datastructuren (patronen, regels, regelmatigheden, periodieken) in beweging. Het doel is te ontdekken of het proces deel uitmaakt van een systeem. Sommige niet-natuurlijke systemen zijn volledig voorspelbaar zoals een film, een wiskundige formule, een machine, bladmuziek of een bibliotheek. Dit betekent dat de specifieke systemizers met name worden aangetroffen onder bijvoorbeeld ingenieurs, juristen, een wis- of natuurkundigen, filmeditors, bibliothecarissen, astronomen, meteorologen, chemici, musici, taalwetenschappers, CEO’s en zoölogen. Allemaal zoeken zij welke wetmatigheden ten grondslag liggen aan de veranderingen die ze zien. Daarmee is systematiseren een buitengewoon sterke manier om structuren te ontdekken (Baron-Cohen, 2007, p. 499-500).
Meer weten? Zie Verschil mannen-vrouwenbrein