7.3.4 De vergeten link
Wat men over het hoofd zag en vooral wilde zien, was seks. Daar verwees Darwins seksuele selectietheorie immers expliciet naar, al was het aanvankelijk nog vooral in 'dierkundige' termen. Behalve moreel beladen, was seks ook zo vanzelfsprekend dat maar weinigen zich de vraag stelden waarom er eigenlijk zo iets als seks bestond. Alvorens op de vergeten link zelf in te gaan, daarom eerst even iets over het bestaansrecht van seks.
Hoewel de vraag waarom de mens seks heeft al lang kon worden beantwoord, werd de vraag naar het waarom van seks zelf tot de midden van de vorige eeuw niet of nauwelijks gesteld. Plato beschreef al dat er twee halve mensen waren die op zoek moesten naar elkaar om zich te verenigen, maar over het waarom de goden tal van soorten hadden opgeknipt in een mannelijk en een vrouwelijke helft, liet hij zich niet uit. Terwijl het feit dat er een vrouwelijke en een mannelijke helft van een soort bestaat die zich seksueel moeten voortplanten, bepaald niet vanzelfsprekend is. Sterker nog, het is een ‘dure’ variant op de voortplanting die in principe overbodig lijkt. Zo bestaan er ten minste 70 soorten waarbij de dames één of meerdere kopieën van zichzelf maken zonder interventie van een heer. Aseksuele voortplanting is relatief ‘goedkoop’ en heeft een aantal uitgesproken voordelen. Bacteriën kunnen zich bijvoorbeeld ongeslachtelijk voortplanten door kopieën van zichzelf te maken door binaire deling. ‘Maagdelijke’ voortplanting door parthenogenese moeders, krijgen alleen dochters die op hun beurt alleen weer dochters krijgen. Dat is een efficiënte en snelle methode: ongeslachtelijke voorplanting heeft geen last van mannelijke nakomelingen die zich niet zelfstandig kunnen voortplanten: er is dus geen sprake van 50% genetisch ‘verlies’. Evenmin gaat er tijd verloren met het zoeken naar een geschikte partner.
Seksuele reproductie bleef een raadsel, totdat in de 70er jaren van de vorige eeuw duidelijk werd dat soorten die zich ongeslachtelijk voortplanten, sneller uitsterven dan soorten die zich seksueel voortplanten. Dit leidde tot de volgende verklaring: iedere soort treedt blijkbaar ongewild op als gastheer van parasieten. Bij iedere ongeslachtelijke voortplanting wordt de soort steeds kwetsbaarder voor dezelfde soort parasieten. Een effectieve manier om aan deze letterlijk ‘doodlopende straat’ te ontsnappen, is het introduceren van genetische variatie, outcrossing, voortplanting tussen twee, niet-verwante individuen. Daarbij zorgt recombinatie van de genen van beide partners voor een ‘nieuwe’ variant van hun nakomeling. Dit had bovendien als voordeel dat de soort zich makkelijker kon aanpassen aan andere veranderende ecologische omstandigheden. Vooral voor meercellige soorten bleek deze ogenschijnlijk ingewikkelde en kostbare manier van doen toch bij te dragen aan hun reproductieve succes. Geslachtelijke voortplanting ontstond naar schatting 1,2 miljard jaar geleden bij de rode alg (Rhodophyta) waarmee een voorsprong ontstond op parasieten die zich continu aan de ‘nieuwe’ combinatie van het individu moesten aanpassen. In die zin is seks een bijproduct van de ‘wapenwedloop’ tussen gastheer en parasieten.
“Hier moet je twee keer zo hard lopen om op dezelfde plaats te blijven,” zei de Rode Koningin tegen de hijgende Alice
Vandaar de ‘oplossing’, voorgesteld door bioloog Leigh van Valen (1935-2010). Hij noemde zijn theorie de Red Queen naar Alice's avontuur met de Rode koningin in Spiegelland. Volgens die Rode koningin ging iedereen om elkaar in te halen steeds net even wat harder lopen met als gevolg dat je twee keer zo hard moet rennen om op dezelfde plaats te blijven.
Meer weten? Zie Verlichting of verblinding?