1.1 Aanleiding
De aanleiding tot het onderzoek waren enkele opmerkelijke bevindingen op basis van de psychologische literatuur in het algemeen en de evolutionair-psychologische literatuur in het bijzonder over het onderwerp besluitvorming. Dit leeswerk leidde tot enkele eerste, gewaagde gedachten, zoals:
- Besluitvorming bepaalt gedrag en is als zodanig een van de mens het meest essentiële aspecten van het mens-zijn;
- Er bestaan ontegenzeggelijk grote individuele verschillen in besluitvorming
- Zelfs bij zoiets essentieels als partnerkeuze, zijn er besluiten die achteraf ‘goed’ of ‘fout’ bleken te zijn (Bokek-Cohen et al., 2007)
- De keuzemogelijkheden in onze samenleving zijn de laatste decennia dermate gegroeid dat men zelfs zou kunnen spreken van een keuzemaatschappij, inclusief keuzestress of 'kiespijn' (Dohmen, 2023).
Met het rijzen van dit soort gedachten ontstonden ook de nodige vragen, zoals:
- Als de kat een muis grijpt, is dat dan een wilsbesluit van de kat?
- Is besluitvorming bij de mens een bewust proces of varen we in dezen vooral op een soort automatische en vooral onbewuste piloot?
Nader literatuuronderzoek wees uit:
- Er is geen sluitende verklaring voor het verloop en resultaat van het individuele besluitvormingsproces (REFS)
- Er is geen sluitende verklaring voor verschillen in individuele besluitvorming (Hawley & Buss, 2011; Miller, 2000; Van Belkom, 2019)
- Er is, behalve een enkele uitzondering zoals Hofmann et al.(2014) zelfs geen wetenschappelijk onderzoeksmodel om daartoe te komen (Buss, 2011; Buss & Greiling, 1999; Denissen & Penke, 2008b; Nettle, 2011; Sela & Barbaro, 2017).
Daarmee werd bij de toenmalige onderzoeksgroep, bestaande uit Jan Guus Waldorp, Marie-Anne Simons en Harry van de Wiel, de wetenschappelijke nieuwsgierigheid gewekt. Die nieuwsgierigheid werd destijds nog versterkt door maatschappelijke ontwikkelingen. Zo groeide in het medische domein de aandacht voor ‘Shared Decision Making’ en ‘Nudging’. In bredere zin zijn burgers 'kiezers' geworden en geldt steeds meer 'een mens is zijn keuzes'. Vanuit de ethiek werden, onder invloed van de almaar toenemende en de almaar duidelijker wordende negatieve impact van menselijk handelen op de verschillende ecosystemen, steeds verdergaande vragen gesteld over wilsbesluiten als humanistisch principe. Hoezo vooruitgang? Kortom, hier was sprake van een wetenschappelijke missie!
Ondanks het te vroege overlijden van Marie-Anne Simons in 2019, besloten Waldorp en van de Wiel het onderzoek op geleide van deze twee vragen voort te zetten en dit proefschrift is dan ook aan haar opgedragen.
Meer weten? Zie Aanleiding, legitimatie etc.